Dlaczego włosy jaśnieją po ekspozycji na słońce? Wyjaśniam chemię i biologię tego zjawiska.
Potocznie mówi się, że włosy "pojaśniały od słońca" i każdy rozumie, o jakim zjawisku mowa. Ba, intuicyjnie rozumiemy możliwości takiego rozjaśniania, rozpoznajemy efekty i nawet umiemy przewidzieć - choćby z grubsza - czego na danych włosach można się spodziewać, a czego już nie. Gdyby zebrać wszystkie te ludowe mądrości, powstałaby prawdziwa encyklopedia wiedzy o włosach, oparta na doświadczeniu. A ja teraz przychodzę z wyjaśnieniem procesu jaśnienia włosów pod wpływem słońca - od strony chemii i biologii. Konkrety czyli.
Na powyższym zdjęciu: Patrycja i jej naturalne włosy z "efektem UV".
Chemia: degradacja melaniny
Melaniny to pigmenty odpowiedzialne za kolor włosów, skóry i tęczówek. Występują w dwóch formach:
- Eumelanina (ciemniejsza, odpowiada za "mysie" blond, brązowe i czarne włosy),
- feomelanina (jaśniejsza, odpowiada za rude i blond włosy).
Promieniowanie UV, szczególnie z zakresu UV-B (290–320 nm), działa jako wysokoenergetyczne światło, które wprowadza cząsteczki eumelaniny do stanu wzbudzenia. Energia ta powoduje rozrywanie wiązań chemicznych w strukturze polimerowej eumelaniny, co prowadzi do jej fotodegradacji. Proces ten skutkuje fragmentacją barwnika, tworzeniem mniejszych i mniej intensywnie zabarwionych cząsteczek, a w efekcie rozjaśnieniem włosów. Zjawisko to jest szczególnie widoczne w przypadku włosów zawierających mniej melaniny, takich jak włosy blond.
Proces rozjaśnienia w skrócie:
- Absorpcja promieniowania UV: Molekuły eumelaniny pochłaniają energię UV, która przenosi elektrony w wyższe poziomy energetyczne.
- Dysocjacja wiązań chemicznych: Nadmiar energii prowadzi do rozerwania wiązań w łańcuchach eumelaniny.
- Fragmentacja cząsteczek: Rozbite fragmenty mają mniej złożone struktury chemiczne i nie pochłaniają światła widzialnego w takim stopniu, co sprawia, że włosy wydają się jaśniejsze.
- Reakcje utleniania: Wolne rodniki tlenowe, powstające pod wpływem UV, przyspieszają degradację eumelaniny, dodatkowo wpływając na jej blaknięcie.
Włosy są martwymi strukturami keratynowymi – w przeciwieństwie do skóry nie mają zdolności regeneracji. Z tego powodu uszkodzona melanina we włosie nie jest zastępowana nową, co powoduje trwałe rozjaśnienie widocznych włosów do momentu ich obcięcia lub zafarbowania.
Na powyższym zdjęciu: Ola z naturalnie brązowymi włosami i końcówkami rozjaśnionymi promieniowaniem UV.
Biologia: ochrona przed promieniowaniem UV
Melanina, jako naturalny barwnik, pełni kluczową rolę w ochronie przed promieniowaniem UV, absorbując jego energię i zapobiegając powstawaniu wolnych rodników, które mogą uszkadzać komórki macierzyste w mieszkach włosowych. Dzięki temu ogranicza ryzyko uszkodzeń genetycznych i przedwczesnego starzenia się skóry. Jednak w martwej strukturze włosa – która nie posiada zdolności regeneracyjnych – absorpcja promieniowania UV prowadzi do stopniowej degradacji melaniny oraz białek keratynowych, co osłabia strukturę włosa i czyni go bardziej podatnym na dalsze uszkodzenia.
Włosy o większej porowatości, wynikającej z uszkodzeń mechanicznych (np. tarcie spowodowane nawykiem spania z mokrymi włosami), termicznych (np. prostowania) lub chemicznych (np. farbowania i rozjaśniania), są szczególnie wrażliwe na działanie promieniowania UV. Porowata struktura ułatwia przenikanie promieniowania głębiej w łodygę włosa, gdzie powoduje ono intensywniejszą fotodegradację melaniny i keratyny. Jednocześnie włosy te łatwiej wchłaniają wilgoć z otoczenia, co w połączeniu z działaniem wolnych rodników i promieni UV przyspiesza procesy utleniania i degradacji pigmentu.
Efekt ten szczególnie zauważalny jest latem, kiedy promieniowanie UV jest najbardziej intensywne, a włosy mogą również ulegać dodatkowemu osłabieniu przez słoną wodę, chlor oraz suche, gorące powietrze. Włosy stają się wówczas jaśniejsze, ale także bardziej łamliwe, matowe i trudniejsze w pielęgnacji. Dlatego odpowiednia ochrona, np. stosowanie kosmetyków z filtrami UV oraz nawilżających, jest kluczowa dla zachowania ich zdrowego wyglądu i koloru.
Włosy o większej porowatości, wynikającej z uszkodzeń mechanicznych (np. tarcie spowodowane nawykiem spania z mokrymi włosami), termicznych (np. prostowania) lub chemicznych (np. farbowania i rozjaśniania), są szczególnie wrażliwe na działanie promieniowania UV. Porowata struktura ułatwia przenikanie promieniowania głębiej w łodygę włosa, gdzie powoduje ono intensywniejszą fotodegradację melaniny i keratyny. Jednocześnie włosy te łatwiej wchłaniają wilgoć z otoczenia, co w połączeniu z działaniem wolnych rodników i promieni UV przyspiesza procesy utleniania i degradacji pigmentu.
Efekt ten szczególnie zauważalny jest latem, kiedy promieniowanie UV jest najbardziej intensywne, a włosy mogą również ulegać dodatkowemu osłabieniu przez słoną wodę, chlor oraz suche, gorące powietrze. Włosy stają się wówczas jaśniejsze, ale także bardziej łamliwe, matowe i trudniejsze w pielęgnacji. Dlatego odpowiednia ochrona, np. stosowanie kosmetyków z filtrami UV oraz nawilżających, jest kluczowa dla zachowania ich zdrowego wyglądu i koloru.
Na powyższym zdjęciu: Julia przed wakacjami (po lewej stronie) z naturalnie ciemnymi włosami i po wakacjach (po prawej stronie) z wyraźnym efektem rozjaśnienia włosów oraz opalonej skóry.
W przeciwieństwie do włosów, skóra ciemnieje pod wpływem promieniowania UV, ponieważ melanocyty skóry produkują więcej melaniny w odpowiedzi na uszkodzenia DNA. Włosy, jako martwe struktury, nie mogą produkować nowego pigmentu, zatem jaśnieją trwale.
Sezonowe zmiany koloru włosów pod wpływem UV
Ciekawym zagadnieniem do rozważenia jest podwójny wpływ letniej ekspozycji na promieniowanie UV na barwę włosów.
- Po pierwsze, powoduje rozjaśnienie istniejących włosów poprzez fotodegradację melaniny w ich martwej strukturze.
- Po drugie, stymuluje melanocyty w mieszkach włosowych do intensywniejszej produkcji melaniny, co jest odpowiedzią organizmu na zwiększoną ekspozycję na UV, jako mechanizm ochronny.
Gdy nowe włosy zaczynają odrastać po kilku miesiącach, ich barwa może być zauważalnie ciemniejsza i bardziej nasycona w porównaniu do wcześniej wyprodukowanych włosów. To wynika z większego nagromadzenia eumelanin, które melanocyty wytworzyły pod wpływem letniego promieniowania UV.
W okresie zimowym kontrast ten staje się szczególnie wyraźny. Włosy odrastające od nasady są bardziej nasycone melaniną, co daje im głębszy, ciemniejszy odcień. Jednocześnie końcówki, które latem były wystawione na działanie promieniowania UV, pozostają jaśniejsze, a różnica ta jest dodatkowo uwypuklona przez brak intensywnego letniego światła, które mogłoby zmiękczyć różnice w barwach.
Zjawisko to podkreśla, jak dynamiczny jest proces pigmentacji włosów i jak duży wpływ na ich wygląd mają zarówno bieżące warunki środowiskowe, jak i długoterminowe adaptacje biologiczne. To także przypomnienie, że sezonowe zmiany w kolorze włosów nie są wyłącznie efektem estetycznym, ale świadczą o funkcjonalnej odpowiedzi organizmu na otoczenie.
W okresie zimowym kontrast ten staje się szczególnie wyraźny. Włosy odrastające od nasady są bardziej nasycone melaniną, co daje im głębszy, ciemniejszy odcień. Jednocześnie końcówki, które latem były wystawione na działanie promieniowania UV, pozostają jaśniejsze, a różnica ta jest dodatkowo uwypuklona przez brak intensywnego letniego światła, które mogłoby zmiękczyć różnice w barwach.
Zjawisko to podkreśla, jak dynamiczny jest proces pigmentacji włosów i jak duży wpływ na ich wygląd mają zarówno bieżące warunki środowiskowe, jak i długoterminowe adaptacje biologiczne. To także przypomnienie, że sezonowe zmiany w kolorze włosów nie są wyłącznie efektem estetycznym, ale świadczą o funkcjonalnej odpowiedzi organizmu na otoczenie.
Dlaczego włosy na wierzchu jaśnieją szybciej?
Ten mechanizm wyjaśnia również, dlaczego włosy wierzchniej warstwy ulegają rozjaśnieniu szybciej niż te znajdujące się bliżej skóry głowy. Różnica ta wynika przede wszystkim z nierównomiernej ekspozycji na promieniowanie UV oraz ochronnej roli, jaką pełni sama struktura włosów.
Na powyższym zdjęciu: Kasia i jej naturalne, "słoneczne" pasemka na niefarbowanych włosach. Wyraźnie widać, że włosy wierzchniej warstwy są jaśniejsze od tych spod spodu.
Włosy na wierzchu są stale narażone na bezpośrednie działanie promieni słonecznych. Włosy spod spodu, znajdujące się bliżej skóry głowy, są w znacznej mierze chronione przez warstwę włosów wierzchnich. Ta naturalna osłona ogranicza ilość promieni UV docierających do głębszych partii, co zmniejsza ryzyko uszkodzenia melanin w tych obszarach. W rezultacie włosy spod spodu zachowują swój pierwotny, ciemniejszy kolor, ponieważ ich pigment jest mniej narażony na fotodegradację.
Włosy spod spodu mają też częściej kontakt z naturalnym sebum skóry głowy, które może działać ochronnie przed promieniami UV.
Co więcej, różnice w rozjaśnieniu mogą być potęgowane przez dodatkowe czynniki, takie jak sposób noszenia włosów. Fryzury, które pozostawiają większą część włosów odsłoniętych, intensyfikują działanie promieni UV na włosy wierzchnie, podczas gdy bardziej osłonięte partie pozostają chronione.
Rola pielęgnacji i ochrony fizycznej
Pielęgnacja włosów może w istotny sposób wpływać na to, jak szybko i w jakim stopniu włosy jaśnieją pod wpływem słońca.
- Produkty z filtrem UV: Stosowanie sprayów, odżywek lub olejków zawierających filtry UV może chronić włosy przed degradacją melanin, zmniejszając ich rozjaśnianie. Choć takie produkty nie są tak skuteczne jak kremy z filtrem na skórze, tworzą barierę, która ogranicza szkodliwe działanie promieniowania.
- Nakrycia głowy: Fizyczna ochrona, np. kapelusz lub chusta, skutecznie blokuje dostęp promieni UV do włosów, co opóźnia lub zapobiega ich utlenianiu.
- Nawilżenie i odżywienie: Włosy suche są bardziej podatne na uszkodzenia słoneczne, ponieważ łatwiej absorbują promienie UV i szybciej tracą pigment. Regularne nawilżanie sprawia, że włosy są bardziej odporne na uszkodzenia. Oleje takie jak arganowy, kokosowy czy z nasion malin mają lekkie właściwości ochronne przed UV i mogą zapobiegać nadmiernemu wysuszeniu włosów.
- Unikanie agresywnych zabiegów: Chemiczne zabiegi osłabiają włosy i zwiększają ich porowatość, co sprawia, że są bardziej podatne na działanie promieni UV i szybciej jaśnieją. Nadmierne użycie prostownic czy lokówek również osłabia włosy, zwiększając ryzyko uszkodzeń spowodowanych słońcem.
- Regularna regeneracja włosów: Włosy uszkodzone słońcem mogą być regenerowane dzięki produktom zawierającym proteiny i keratynę, które wzmacniają ich strukturę. Suche, zniszczone końcówki są bardziej narażone na rozjaśnienie i uszkodzenia. Regularne podcinanie pomaga utrzymać zdrowy wygląd włosów.
- Ograniczenie ekspozycji na dodatkowe czynniki niszczące: Kontakt z wodą chlorowaną lub słoną wodą zwiększa podatność włosów na uszkodzenia słoneczne. Stosowanie specjalnych produktów chroniących przed wodą basenową lub płukanie włosów po kąpieli może zminimalizować ten efekt.
- Unikanie intensywnej ekspozycji: Długie przebywanie na pełnym słońcu, szczególnie w godzinach szczytu (10:00–16:00), przyspiesza proces rozjaśniania. Warto chronić włosy w tym czasie.
- Stylizacja jako bariera ochronna: Związanie włosów w kucyk, kok lub warkocz może zmniejszyć powierzchnię narażoną na promieniowanie UV, co ogranicza rozjaśnienie. Niektóre pianki, żele czy woski tworzą na włosach warstwę ochronną, ograniczając dostęp promieni UV.
Na powyższym zdjęciu: córka Kasi prezentuje naturalne pasemka po letniej ekspozycji (po lewej stronie). Porównanie z jej włosami w okresie zimowym (po prawej stronie).
Różnice indywidualne
Osoby o jasnych włosach szybciej zauważają rozjaśnienie, ponieważ ich włosy zawierają mniej eumelaniny, która jest bardziej odporna na degradację niż feomelanina. Ciemne włosy jaśnieją wolniej, ale efekt może być bardziej widoczny, gdyż zmiany kontrastują z naturalnym odcieniem.
Włosy bardziej porowate (np. zniszczone farbowaniem lub stylizacją) łatwiej chłoną promienie UV i są bardziej podatne na rozjaśnienie.
Nie ma jednak prostego wzoru na prędkość i rodzaj zmian koloru włosów pod wpływem promieniowania UV, ponieważ zmiennych, które należy wziąć pod uwagę, jest tak dużo i wlicza się do nich nie tylko naturalna predyspozycja (włosy jasne lub ciemne), ale też choćby styl życia, czy nawet preferowane fryzury. Osoby ciemnowłose, lecz żyjące strefach równikowych i subtropikalnych będą doświadczały intesywniejszego efektu rozjaśnienia włosów, niż te z chłodniejszych, ciemniejszych rejonów planety.
Osoby jasnowłose, a więc teoretycznie podatniejsze na efekty rozjaśniania włosów, ale sumiennie dbające o ochronę i pielęgnację, będą miały naturalne włosy w ciemniejszym i chłodniejszym odcieniu niż identyczna kolorystycznie koleżanka, która nie stosuje takich praktyk.
Zmienne te działają synergicznie, tworząc unikalny proces dla każdej osoby. Dlatego dwie osoby żyjące w tym samym środowisku mogą doświadczać różnych efektów jaśnienia włosów.
Na powyższym zdjęciu: Ewa prezentuje różnice w odcieniach swoich naturalnych włosów. Obserwujemy nie tylko "efekt UV" na końcówkach i wierzchniej warstwie włosów, ale również zmianę koloru włosów w zależności od oświetlenia.
Co na to analiza kolorystyczna?
Przede wszystkim należy zrozumieć, że analiza kolorystyczna nie jest zbiorem postaci z kreskówek, płaskich i niezmiennych kolorystycznie, do których my - jako ludzie - próbujemy równać. Prawdziwa "analiza" mówi o czynnikach tworzących dany temat, po to by ułatwić zrozumienie zagadnienia. Zatem analiza kolorystyczna mówi o człowieku, o jego wyglądzie, o możliwościach kolorystycznych i z czego wynikają - po to, by lepiej zrozumieć pewne, nieraz zaskakujące, zmiany. Jak choćby włosy jaśniejące w słońcu i ciemniejące zimą.
Żyjemy w dynamicznym środowisku, do którego się dostosowujemy, co obejmuje również zmiany w wyglądzie i w kolorystyce. To naturalny proces adaptacji do otoczenia i warunków, czy stylu życia, ale wciąż pozostający w ramach naszych biologicznych możliwości. Dlatego mówiąc o "typie kolorystycznym" w istocie opowiadamy o pewnych zakresach. A zatem: np. o odcieniach najchłodniejszych dostępnych naszemu gatunkowi, a nie obiektywnie o najzimniejszych barwach spośród całego zakresu światła widzialnego.
Jednocześnie warto zauważyć, że zdegradowana eumelanina, choć prezentuje na włosach efekty cieplejsze i jaśniejsze od barwy oryginalnej, nadal nie dorównuje atrybutom kolorystycznym do żółto-pomarańczowych feomelanin. Przykładowe więc zgaszone lato z pojaśniałymi od słońca pasmami nie przeskakuje z tego powodu do innej kategorii kolorystycznej.
Na powyższym zdjęciu: Ewa z końcówkami włosów znacznie jaśniejszymi od tych przy głowie. Warto zwrócić uwagę: pomimo znacznie jaśniejszych końcówek włosów widać nadal świetnie jej cechy kolorystyczne.
Opis kolorystyki człowieka obejmuje obraz całościowy i nie można oprzeć "diagnozy" kolorystycznej wyłącznie na pojaśniałych od słońca włosach. Ale skala i kierunek tego zjawiska może - osobie przygotowanej merytorycznie - powiedzieć dużo o zakresach kolorystycznych danej osoby.
Na powyższym zdjęciu widzimy Ewę, ciemnowłosą, ciemnooką, która nie ma większych problemów z opalaniem się. Patrząc na jej rude końcówki włosów, rozumiemy iż nie jest ona osobą rudowłosą, lecz patrzymy na zjawisko fotodegradacji eumelanin w jej włosach. Włosy Ewy nie mają dwóch typów kolorystycznych. Wszystkie obserwowane na nich zjawiska dzieją się w zakresach możliwości jej typu.
Serdecznie dziękuję za fenomenalny odzew na prośbę o zdjęcia przedstawiające włosy z "efektem UV". To dzięki wam mogę prezentować na blogu materiały tak dobrej jakości i omawiać zagadnienia z zakresu kolorystyki człowieka na konkretach, pokazując wam realne efekty i możliwości.
Wszystkie prezentowane tu panie mają włosy naturalne, niefarbowane. Na tym blogu mówimy o biologii, fizyce, biochemii i o kolorkach, a jakże. Czyli o świecie i o nas - w nim. Analiza kolorystyczna jest tematem znacznie głębszym, złożonym i bardziej fascynującym, niż wybór koloru sukienki.
Zapraszam na stacjonarne konsultacje kolorystyczne:
---
Arsenic.pl Aleksandra Galiszkiewicz
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz